Kersttoespraak 2014 (video)

Wij vieren Kerstmis in een bewogen tijd. In het afgelopen jaar is een groot beroep gedaan op het weerstandsvermogen van veel Nederlanders. Wat ons het dierbaarst is, is ook vaak het kwetsbaarst. Met Kerst staan we stil bij de waarde van het leven zelf en de broosheid daarvan.

Het verdriet om familieleden en vrienden die zijn omgekomen bij de vliegramp op 17 juli, overschaduwt dit Kerstfeest voor duizenden mensen in ons land en daarbuiten. Voor hen en allen die door leed getroffen zijn, is dit geen dag van licht, maar van leegte. Geen dag van warmte en weldaad, maar van stil gemis.

Waar verdriet, twijfel en onzekerheid heersen, zoeken mensen houvast en beschutting bij elkaar. Thuis. Bij vrienden of familie. In een religieuze gemeenschap. Of in een andere omgeving die veilig en vertrouwd voelt.

Hoe zelfstandig we ook in het leven staan, we zijn tevens aangewezen op anderen. Ieder mens wil het gevoel hebben opgenomen te zijn in grotere verbanden. Gehoord worden, je thuis en veilig voelen op een plek waar je geaccepteerd wordt zoals je bent, perspectief hebben; het zijn wezenlijke behoeften die wij allemaal met elkaar delen.

Het is dan ook begrijpelijk dat de gebeurtenissen van het afgelopen jaar veel mensen sterk bezig houden. Ontwikkelingen elders hebben hun weerslag op ons leven hier. Aan de grenzen van Europa vinden felle krachtmetingen plaats. De oorzaken vormen een ondoorzichtige kluwen die nauwelijks is te ontwarren. Door het geweld zoeken miljoenen mensen een veilig heenkomen. Als vluchteling moeten zij huis en haard achterlaten op zoek naar een tijdelijk thuis.

De wereld raakt ons. Omgekeerd hebben onze acties invloed op het leven van mensen ver weg. Ons land is geen geïsoleerde haven. We maken deel uit van een complexe wereld, of we willen of niet.

Spanningen zetten ook onze samenleving onder druk, landelijk, maar ook dicht bij huis, in wijken en buurten, op scholen, op het werk, op internet.

Hoe begrijpelijk gevoelens van ongerustheid ook kunnen zijn en hoe intens overtuigingen ook kunnen worden beleefd, ze zijn geen vrijbrief voor elk willekeurig gedrag. Wie een ander bedreigt, ontneemt die ander zijn gevoel van veiligheid, zijn gevoel 'thuis' te zijn.

De vraag is: hoe blijven we trouw aan ons ideaal van een vrije, open samenleving waarin ieder mens zichzelf mag zijn en op voet van gelijkwaardigheid mag meebouwen? Hoe dienen we samen de vrede? Hoe houden we de tirannie - groot en klein - buiten?

De waarde van vrijheid en democratie is vooral duidelijk voor wie er niet over beschikt. Zeventig jaar geleden verwelkomden wij juichend onze bevrijders. Het is pas vijfentwintig jaar geleden dat miljoenen mensen geëmotioneerd de overgang vierden naar een Europa zonder Muur en zonder prikkeldraad. Een Europa verbonden door vrijheid en democratische beginselen.

Kunnen we vandaag de weelde van de vrijheid dragen? Mijn antwoord is: 'ja'. Als we blijven beseffen dat onze vrijheid onze gezamenlijke verantwoordelijkheid is. En dat mensen alleen echt vrij kunnen zijn als zij zichzelf mogen zijn in een samenleving die accepteert dat mensen van elkaar verschillen.

Eenheid zonder verscheidenheid is verstikkend. Verscheidenheid zonder eenheid is los zand. Nederland is meer dan zeventien miljoen selfies. We hebben elkaar nodig, sterker dan we vaak zelf beseffen. Ieders gaven en vaardigheden zijn waardevol en belangrijk.

Niet iedereen kan een Epke Zonderland of Gijs Tuinman zijn. Niet iedereen kan uitblinken als leraar, dokter, wetenschapper of hulpverlener. Maar de kracht van Nederland omvat veel meer dan individuele talenten. De kracht zit in wat we er samen van maken. En samen hebben we zóveel om trots op te zijn en vertrouwen aan te ontlenen. Nederland behoort tot de landen waarin kinderen het gelukkigst kunnen opgroeien. Dat wil niet zeggen dat èlk kind gelukkig is. Wèl dat we er als samenleving in slagen - bij alle zorgen over de toekomst die er ook zijn - een omgeving te creëren waarin kinderen een goede en liefdevolle start kunnen maken. Die gedachte kan moed geven, en hoop, ook in deze tijd van onzekerheid.

Mensen geven hun leven en hun plaats in de wereld betekenis aan de hand van verhalen die een andere werkelijkheid verbeelden. Eén zo'n verhaal, dat heel veel mensen in Nederland en in de wereld steun geeft en verbindt, is het Kerstverhaal. "Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen, dat het hele volk met grote vreugde zal vervullen", zei de engel in de Kerstnacht tegen de herders in het veld. Die tijding van hoop die angst kan overwinnen, is nog steeds een inspiratiebron voor honderden miljoenen mensen.

'Stille Nacht, Heilige Nacht' werd gezongen in de Britse en Duitse loopgraven in België en Noord-Frankrijk, in 1914. En heel even zwegen toen de geweren. Het werd gezongen achter de verduisterde ramen van Nederlandse huizen in de donkere decemberdagen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het werd gezongen in Praag, in Berlijn, in Warschau, tijdens de lange jaren van onvrijheid en afgrenzing.

En nu, deze Kerst, wordt 'Stille Nacht, Heilige Nacht' opnieuw gezongen, thuis, in kerken en op andere plaatsen van samenkomst. Een lied van hoop en licht dat mensen moed kan geven, ook in tijden van zorgen of verdriet.

Ik wens U allen - waar U zich ook bevindt en hoe Uw persoonlijke omstandigheden ook zijn - een gezegend Kerstfeest.