Wij vieren Kerstmis in een bewogen tijd. In het afgelopen jaar is een groot
beroep gedaan op het weerstandsvermogen van veel Nederlanders. Wat ons het
dierbaarst is, is ook vaak het kwetsbaarst. Met Kerst staan we stil bij de
waarde van het leven zelf en de broosheid daarvan.
Het verdriet om familieleden en vrienden die zijn omgekomen bij de vliegramp
op 17 juli, overschaduwt dit Kerstfeest voor duizenden mensen in ons land en
daarbuiten. Voor hen en allen die door leed getroffen zijn, is dit geen dag van
licht, maar van leegte. Geen dag van warmte en weldaad, maar van stil gemis.
Waar verdriet, twijfel en onzekerheid heersen, zoeken mensen houvast en
beschutting bij elkaar. Thuis. Bij vrienden of familie. In een religieuze
gemeenschap. Of in een andere omgeving die veilig en vertrouwd voelt.
Hoe zelfstandig we ook in het leven staan, we zijn tevens aangewezen op
anderen. Ieder mens wil het gevoel hebben opgenomen te zijn in grotere
verbanden. Gehoord worden, je thuis en veilig voelen op een plek waar je
geaccepteerd wordt zoals je bent, perspectief hebben; het zijn wezenlijke
behoeften die wij allemaal met elkaar delen.
Het is dan ook begrijpelijk dat de gebeurtenissen van het afgelopen jaar veel
mensen sterk bezig houden. Ontwikkelingen elders hebben hun weerslag op ons
leven hier. Aan de grenzen van Europa vinden felle krachtmetingen plaats. De
oorzaken vormen een ondoorzichtige kluwen die nauwelijks is te ontwarren. Door
het geweld zoeken miljoenen mensen een veilig heenkomen. Als vluchteling moeten
zij huis en haard achterlaten op zoek naar een tijdelijk thuis.
De wereld raakt ons. Omgekeerd hebben onze acties invloed op het leven van
mensen ver weg. Ons land is geen geïsoleerde haven. We maken deel uit van een
complexe wereld, of we willen of niet.
Spanningen zetten ook onze samenleving onder druk, landelijk, maar ook dicht
bij huis, in wijken en buurten, op scholen, op het werk, op internet.
Hoe begrijpelijk gevoelens van ongerustheid ook kunnen zijn en hoe intens
overtuigingen ook kunnen worden beleefd, ze zijn geen vrijbrief voor elk
willekeurig gedrag. Wie een ander bedreigt, ontneemt die ander zijn gevoel van
veiligheid, zijn gevoel 'thuis' te zijn.
De vraag is: hoe blijven we trouw aan ons ideaal van een vrije, open
samenleving waarin ieder mens zichzelf mag zijn en op voet van gelijkwaardigheid
mag meebouwen? Hoe dienen we samen de vrede? Hoe houden we de tirannie - groot
en klein - buiten?
De waarde van vrijheid en democratie is vooral duidelijk voor wie er niet
over beschikt. Zeventig jaar geleden verwelkomden wij juichend onze bevrijders.
Het is pas vijfentwintig jaar geleden dat miljoenen mensen geëmotioneerd de
overgang vierden naar een Europa zonder Muur en zonder prikkeldraad. Een Europa
verbonden door vrijheid en democratische beginselen.
Kunnen we vandaag de weelde van de vrijheid dragen? Mijn antwoord is: 'ja'.
Als we blijven beseffen dat onze vrijheid onze gezamenlijke verantwoordelijkheid
is. En dat mensen alleen echt vrij kunnen zijn als zij zichzelf mogen zijn in
een samenleving die accepteert dat mensen van elkaar verschillen.
Eenheid zonder verscheidenheid is verstikkend. Verscheidenheid zonder eenheid
is los zand. Nederland is meer dan zeventien miljoen selfies. We hebben elkaar
nodig, sterker dan we vaak zelf beseffen. Ieders gaven en vaardigheden zijn
waardevol en belangrijk.
Niet iedereen kan een Epke Zonderland of Gijs Tuinman zijn. Niet iedereen kan
uitblinken als leraar, dokter, wetenschapper of hulpverlener. Maar de kracht van
Nederland omvat veel meer dan individuele talenten. De kracht zit in wat we er
samen van maken. En samen hebben we zóveel om trots op te zijn en vertrouwen aan
te ontlenen. Nederland behoort tot de landen waarin kinderen het gelukkigst
kunnen opgroeien. Dat wil niet zeggen dat èlk kind gelukkig is. Wèl dat we er
als samenleving in slagen - bij alle zorgen over de toekomst die er ook zijn -
een omgeving te creëren waarin kinderen een goede en liefdevolle start kunnen
maken. Die gedachte kan moed geven, en hoop, ook in deze tijd van onzekerheid.
Mensen geven hun leven en hun plaats in de wereld betekenis aan de hand van
verhalen die een andere werkelijkheid verbeelden. Eén zo'n verhaal, dat heel
veel mensen in Nederland en in de wereld steun geeft en verbindt, is het
Kerstverhaal. "Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen, dat het
hele volk met grote vreugde zal vervullen", zei de engel in de Kerstnacht tegen
de herders in het veld. Die tijding van hoop die angst kan overwinnen, is nog
steeds een inspiratiebron voor honderden miljoenen mensen.
'Stille Nacht, Heilige Nacht' werd gezongen in de Britse en Duitse loopgraven
in België en Noord-Frankrijk, in 1914. En heel even zwegen toen de geweren. Het
werd gezongen achter de verduisterde ramen van Nederlandse huizen in de donkere
decemberdagen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het werd gezongen in Praag, in Berlijn, in Warschau, tijdens de lange jaren
van onvrijheid en afgrenzing.
En nu, deze Kerst, wordt 'Stille Nacht, Heilige Nacht' opnieuw gezongen,
thuis, in kerken en op andere plaatsen van samenkomst. Een lied van hoop en
licht dat mensen moed kan geven, ook in tijden van zorgen of verdriet.
Ik wens U allen - waar U zich ook bevindt en hoe Uw persoonlijke
omstandigheden ook zijn - een gezegend Kerstfeest.
