Toespraak van Koning Willem-Alexander, Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa, Straatsburg, Frankrijk

Toespraak | 23-06-2022

Meneer de president, dames en heren,

Het is voor mij een groot plezier in uw midden te zijn. Dank u wel voor de gelegenheid die u mij biedt om de praktijk van uw werk nader te leren kennen. Zojuist heb ik het slot van uw beraadslagingen kunnen volgen over een onderwerp dat voor mijn landgenoten en mij van grote betekenis is: het ter verantwoording roepen van degenen die betrokken waren bij het neerhalen van vlucht MH17, bijna acht jaar geleden. Ons hart gaat uit naar de nabestaanden, van wie enkelen vandaag aanwezig zijn. Ik wil iedereen binnen uw Assemblee die zich inzet voor waarheidsvinding en gerechtigheid graag bedanken. Het betekent veel voor ons dat onze mede-Europeanen even vasthoudend zijn als wij in hun inspanningen om het recht te laten zegevieren. 

Bruut geweld en machtsmisbruik mogen nooit het laatste woord hebben. Het was vanwege die overtuiging dat het Koninkrijk der Nederlanden in 1949 samen met negen andere landen de Raad van Europa oprichtte. 

De kiem daarvoor werd een jaar eerder gelegd, in 1948, in de Ridderzaal in Den Haag, tijdens het Congres van Europa. Mijn grootouders waren daarbij gastvrouw en gastheer. Winston Churchill – toen volksvertegenwoordiger, net als u - sprak de deelnemers toe. “This is not a movement of parties, but a movement of people” zei hij. “No one can suppose that Europe be united on any party or sectional basis. It must be all for all.” 

“All for all”. Dat ideaal bezielde de oprichters van de Raad van Europa. Vanaf het begin is een belangrijk doel van de Raad van Europa geweest om de eenheid tussen de lidstaten te bevorderen. 

Dat betekent niet dat we het in Europa altijd eens zijn. In deze Parlementaire Assemblee komen grote verschillen van inzicht tot uiting. Tegenstellingen zelfs. Wij leven op een continent van conflicten en confrontaties. Maar wij zijn óók een continent dat door schade en schande heeft geleerd een gezamenlijke bedding te vinden die deze conflicten kanaliseert. 

Het is een geweldige verworvenheid dat 46 kleine en grote landen zich uit eigen vrije wil hebben gebonden aan gezamenlijke afspraken. Bijna driekwart eeuw lang bewijst de Raad van Europa dat we geen slaaf hoeven te zijn van bitterheid en pijn uit het verleden. Dat er een alternatief is voor geweld en blinde machtsterreur. Dat het mogelijk is in vrede en vrijheid met elkaar te leven door altijd met elkaar in gesprek te blijven.

Juist om deze reden ging er een schokgolf door Europa toen in februari dit jaar een van onze medelidstaten – het vrije, vreedzame, onafhankelijke Oekraïne – werd aangevallen. De Russische inval is een flagrante schending van alles waar wij als familie van Europese landen voor staan. Dit cynische geweld druist in tegen alle fundamentele waarden waarop de Raad van Europa is gebouwd.

Het is bemoedigend dat uw Assemblee vanaf het eerste moment steun heeft uitgesproken voor Oekraïne. Europa is in woorden en daden verenigd in zijn verdediging van het recht van soevereine landen om hun eigen toekomst vorm te geven.

Laat dit voor iedereen glashelder zijn. Wij Europeanen willen niet dat de klok een eeuw wordt teruggezet. Wij willen niet terug naar de tijd waarin het recht van de sterkste gold, de tijd van opgeklopt nationalisme, haatpropaganda en terreur. De spoken uit het verleden mogen niet terugkeren. Het is een historische vergissing te denken dat Europa anno 2022 met geweld uiteen getrokken kan worden en dat een volk zijn vrijheid met geweld kan worden afgenomen. 

De buurlanden van Oekraïne verdienen respect voor de wijze waarop ze direct in actie kwamen om grote groepen vluchtelingen op te vangen. Velen willen zo dicht mogelijk bij huis blijven, om terug te kunnen keren zodra het weer kan. Maar ook elders in Europa hebben vluchtelingen een veilig heenkomen gezocht, waaronder in Nederland. 

Ik heb een aantal van hen ontmoet en de gesprekken met hen maakten grote indruk op me. Jonge moeders met kleine kinderen, hun hele bezit in een haastig gepakte weekendtas. Mensen wier woning uitgebrand was na een bombardement. Mensen die hun bedrijf hadden moeten achterlaten. Studenten die het liefst zo snel mogelijk weer wilden terugkeren.

Ik ben onder de indruk van de vastberadenheid van de bevolking van Oekraïne om niet te wijken voor het geweld. Haar strijd confronteert ons met onze eigen geschiedenis en met de zegeningen van vrijheid en vrede. Zegeningen die we misschien teveel als vanzelfsprekendheden waren gaan zien. Ik merk aan de reacties van de oudste generatie in mijn land hoe de eigen herinneringen aan de oorlog extra scherp naar boven komen. Wie als kind in mei 1940 het bombardement op Rotterdam meemaakte, gaat het lot van de mensen in Marioepol door merg en been.

Juist nu is het nodig dat wij Europeanen elkaar vasthouden. Laten we ons realiseren welke geweldige vooruitgang wij in zeventig jaar hebben geboekt. Stap voor stap hebben we samen een steeds hoger niveau van bescherming bereikt. De Raad van Europa was een van de belangrijkste aanjagers daarvan. U staat in een traditie waarop u met recht trots kunt zijn.

Ik denk in de eerste plaats aan de European Convention on Human Rights en aan het European Court of Human Rights. Het is een ongelofelijke prestatie dat landen en volken die elkaar eeuwenlang bevochten, nu samen de menselijke waardigheid centraal stellen en erop toezien dat mensenrechten worden gerespecteerd. Dankzij de Raad van Europa is de doodstraf uit Europa verdwenen. Dankzij de Raad van Europa is marteling een gruwel uit het verleden. Dankzij de Raad van Europa worden mensenhandel en geweld tegen vrouwen teruggedrongen.

Laten we koesteren wat is bereikt! Laten we ons realiseren hoe krachtig dit gezamenlijke fundament is. Soms kan de verleiding de kop opsteken om de gezamenlijke normen te veronachtzamen en de autoriteit van het Hof in twijfel te trekken. Dan is het belangrijk om voorzichtig te zijn en oog te houden voor het grotere belang van stabiliteit en vertrouwen binnen Europa.

Iedere lidstaat heeft hierin een eigen verantwoordelijkheid. Het is belangrijk dat we kritisch zijn op elkaar, maar misschien nog belangrijker dat we kritisch durven zijn op onszelf. 

Het Koninkrijk der Nederlanden verwelkomt de constructieve inbreng vanuit de Raad van Europa ter verbetering van zijn eigen wetgeving en beleid. Ik denk bijvoorbeeld aan het rapport dat de Venetië-commissie in oktober vorig jaar uitbracht, op verzoek van de Tweede Kamer van onze Staten-Generaal. Het rapport bevat aanknopingspunten om de individuele rechtsbescherming van burgers in Nederland te versterken. 

Het is goed om je open te stellen voor de onderbouwde suggesties van Europese deskundigen. Het is verhelderend om in de spiegel te kijken die anderen je voorhouden. Geen rechtsstaat is volmaakt. Het kenmerk van een goed functionerende rechtsstaat is niet dat er nooit fouten worden gemaakt, maar dat van deze fouten wordt geleerd in een voortdurend proces van verbetering. Daarom moeten we niet bang zijn voor de kritische blik van anderen.

Ook op het gebied van integriteit en corruptiebestrijding en het functioneren van de lokale en regionale democratie neemt Nederland de suggesties vanuit de Raad van Europa serieus.

Vanuit zijn taak ter bescherming van mensenrechten, rechtsstaat en democratie is de Raad van Europa telkens weer geconfronteerd met nieuwe uitdagingen waarop een antwoord werd geformuleerd.

Het begon met de bescherming van mensenrechten en vrijheden.
Later kwamen daar rechten op het gebied van arbeid, sociale bescherming, zorg en onderwijs bij.
Afspraken ter voorkoming van terrorisme.
Bescherming tegen discriminatie op basis van seksuele gerichtheid.
En bescherming tegen seksuele uitbuiting en huiselijk geweld.

Ook nu zijn er nieuwe thema’s die uw aandacht vragen omdat ze het leven van de mensen in Europa en hun rechten raken. Soms zijn mensen zich daarvan nog niet ten volle bewust, zoals bij de opmars van kunstmatige intelligentie. Soms is de impact overduidelijk, zoals bij klimaatverandering.

Nederland verwelkomt de discussie binnen de diverse organen van de Raad van Europa over de gevolgen van klimaatverandering voor de rechten van burgers. Uw Assemblee spant zich in om dit vraagstuk de aandacht te geven die het verdient. U heeft daarbij onze volle steun.

Het is keiharde noodzaak dat we onze economieën schoner maken en onze energievoorziening fundamenteel veranderen en baseren op hernieuwbare bronnen. Nu al ondervinden de Europeanen de schadelijke gevolgen van temperatuurstijging, vervuiling en verdroging aan den lijve. Het is niet meer dan logisch dat we dit belang - dat alle Europeanen raakt – binnen de Raad van Europa centraal stellen.

Een ander onderwerp dat vraagt om extra impulsen, is de bescherming van de veiligheid van journalisten. In 2015 heeft de Raad van Europa een platform gelanceerd om journalisten beter te beschermen tegen bedreigingen en geweld.

Verantwoordelijke journalistiek is onmisbaar in een vrije, democratische rechtsstaat. Journalisten die naar eer en geweten hun werk doen en misstanden aan de kaak stellen, verdienen onze steun. Het is goed dat de Raad van Europa zich hier sterk voor maakt.

Meneer de president, de Raad van Europa is een instelling waarin vrije, onafhankelijke landen zich inspannen om het beste in zichzelf en elkaar naar boven te halen. Dat verklaart ook de wervende kracht ervan. Binnen nauwelijks drie generaties groeide u van tien naar zesenveertig lidstaten, die zich uit eigen vrije wil aansloten. Is dat niet veelzeggend?

Wij zijn allen onder de indruk van de heroïsche houding van het Oekraïense volk, dat niet wijkt voor geweld. Maar laten we ook onze eigen kracht niet onderschatten. De afgelopen jaren heb ik veel Europese landen bezocht en is mijn overtuiging gegroeid dat overal verhalen leven die heel Europa kunnen inspireren.

Ik denk aan Polen en het Verenigd Koninkrijk, die zo’n belangrijke bijdrage leverden aan de bevrijding van mijn land in de Tweede Wereldoorlog. Onze Poolse bevrijders wisten dat ze niet terug konden naar hun vaderland, en toch waagden ze hun leven voor hun mede-Europeanen.

Ik denk aan de Baltische landen Estland, Letland en Litouwen en de moedige strijd van hun bevolkingen voor vrijheid, onafhankelijkheid en democratie.

Ik denk aan Portugal, dat zich binnen twee generaties wist te ontwikkelen tot een land dat voorop loopt in openheid en tolerantie.

Ik denk aan Noorwegen en zijn inzet voor de internationale rechtsorde als vredesmakelaar en bruggenbouwer.

En ik denk ook aan Frankrijk en Duitsland. Lang gezworen vijanden. Nu al vijfenzeventig jaar trouwe dragers van de stabiliteit en samenwerking in Europa.

Binnen uw Parlementaire Assemblee komen menselijke perspectieven uit heel Europa samen. Je zou kunnen zeggen dat de Raad van Europa een kroon is op de lange traditie van het Europese humanisme dat in de Renaissance opbloeide.

Een van de wegbereiders daarvan was Erasmus van Rotterdam. Deze grote humanist hield de Europese machten vijfhonderd jaar geleden al voor dat het algemeen belang zwaarder weegt dan de eigen verlangens. 
Hij riep hen op tot samenwerking en schreef: “Allen zullen gemeenschappelijk hun krachten inspannen om dat te bereiken wat het geluk van allen uitmaakt.”

“It must be all for all”, zei Winston Churchill. Zijn woorden uit 1948, uitgesproken in Den Haag, zijn een echo van Erasmus’ boodschap. 

De Raad van Europa kan blijven rekenen op Nederlandse steun. Ik wil u graag heel veel succes wensen met de voortzetting van uw belangrijke werk als hoeders van mensenrechten, rechtsstaat en democratie. En ik hoop met u vurig dat in héél Europa vrijheid, recht en samenwerking zullen overwinnen!

Dank u wel.