Toespraak van Koning Willem-Alexander bij China Executive Leadership Academy, Pudong, 28 oktober 2015

Toespraak | 28-10-2015

Mr. President, dames en heren,

Goedemorgen. Dank U wel, Mr. Zhao voor Uw vriendelijke welkomstwoorden.

Het is voor mij een heel bijzondere ervaring in Uw midden te zijn en de gelegenheid te hebben U toe te spreken. De China Executive Leadership Academy geniet ook buiten China bekendheid. Dat blijkt onder meer uit de vele samenwerkingsrelaties, waaronder die met de Nederlandse Erasmus Universiteit in Rotterdam en – heel recent – de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.

Mijn land, Nederland, ligt heel ver van China. Onze geschiedenis, onze cultuur, onze samenleving en bestuurlijke traditie verschillen van de Uwe. Maar er zijn ook interessante raakvlakken tussen ons, zoals onze sterke handelsgeest.

Nederland wil de bestaande contacten met China heel graag verder versterken en uitbreiden. De belangstelling voor China in Nederland is groot. Wij zijn gefascineerd door de rijke geschiedenis van Uw land. We weten dat talloze innovaties die de wereld een ander aanzien gaven, hier vandaan komen. Papier. Boekdrukkunst. Rijstbouw. Porselein. Thee. Zijde. Het kompas. De roeiriem. De lucifer. De hoogoven. Het buskruit. De lijst is lang, heel lang.

We weten ook dat China kan bogen op een beschaving van duizenden jaren. Van oudsher hebben filosofen, dichters, kalligrafen, ingenieurs, kooplieden en ambachtslieden de Chinese ziel gevormd met hun ideeën, kunstwerken en bedrijvigheid. Gedurende vrijwel de hele geschiedenis is China een toonaangevend land in de wereld geweest. Voor wie de lange lijnen der historie kent, is de vooraanstaande positie die China nu inneemt, niets nieuws. Steeds weer wist dit land zich na tegenslagen glorieus op te richten.

We weten dat China een land is met een hoogontwikkelde bestuurstraditie. In Uw land worden al duizenden jaren hoge eisen gesteld aan bestuurders. Alle aandacht is erop gericht de beste mensen te selecteren en deze mensen de best mogelijke opleiding te bieden. Een opleiding die ook tijdens de loopbaan doorgaat: een leven lang leren.

U staat in die bestuurlijke traditie. Een indrukwekkende bestuursstructuur die in vroeger eeuwen al internationaal de aandacht trok.

Ook in Nederland! Misschien mag ik U daarvan een voorbeeld geven.

In het midden van de zeventiende eeuw – de vroege Qing - trok een klein Hollands gezantschap van zestien personen van Kanton naar Peking om een tribuut te brengen aan de Keizer. De reis ging grotendeels per trekschuit; toen – net als in Nederland – een populair transportmiddel.

Een van de reisgezellen was Jacob van Nieuhof. Hij keek tijdens de lange reis zijn ogen uit en schreef op wat hij onderweg tegenkwam. De landschappen. De steden en dorpen. De waterwerken, bruggen en wegen. De nijverheid. De kunstwerken. De mensen. De dieren en planten. De zeden en gewoonten.

En… de kwaliteit van het openbaar bestuur. Hij wijdde daar zelfs een apart hoofdstuk aan.

Wat viel Jacob van Nieuhof 350 jaar geleden op? Heel veel! De grote waardering voor studie en opleiding binnen het Chinese bestuursapparaat. Het feit dat de loopbaan van bestuurders bepaald wordt door hun talenten, kwaliteiten en deugden, en niet door hun afkomst. De ingebouwde waarborgen in het systeem voor integriteit en rechtvaardigheid. De beloning voor bestuurders die hun werk goed doen.

“Het gezegendste gewest des aardbodems” noemde Van Nieuhof het Chinese Rijk. Zijn boek over de reis, met vele mooie illustraties, verscheen in 1665 in Amsterdam en werd een Europese bestseller, met vertalingen in het Engels, Duits, Frans en Latijn.

Dat was in de zeventiende eeuw. Maar de aandacht voor goed bestuur gaat in China véél verder terug. Meer dan twee en een half duizend jaar, tot de tijd van Meester Kong, of Confucius, zoals hij bij ons wordt genoemd. Zijn erfenis flonkert in de schatkamer van wijsheid die China de wereld heeft geschonken. Meester Kong spoorde bestuurders aan een lichtend voorbeeld te zijn voor anderen en vrede te verspreiden door altijd het welzijn van het volk voorop te stellen. Hij sprak bestuurders aan op hun sociale en bestuurlijke moraal. En hij doceerde dat vertrouwen van het volk de basis is onder ieder leiderschap.

Voor bestuurders in Oost èn West kan dit gedachtengoed ook vandaag een inspiratie zijn.

U weet uit eigen ervaring hoe hoog de eisen zijn die aan bestuurders worden gesteld. De druk is hoog en lijkt in onze tijd steeds hoger te worden.

Aan de ene kant is er de drang om de nationale, provinciale en lokale ambities waar te helpen maken. Om de collectieve doelstellingen te halen. Op het gebied van economische groei, investeringen, stedelijke ontwikkeling, infrastructuur, etcetera. De vijfjarenplannen geven daarbij houvast en richting.

Aan de andere kant is er de leefwereld van de gewone mensen. Van vele miljoenen burgers met hun vreugden en zorgen over hun huis, werk en inkomen. Over hun kind. Over hun ouders die misschien speciale verzorging nodig hebben. Over hun toekomstmogelijkheden. Over hun woonomgeving en hun veiligheid.

Er wordt van U verwacht aandacht te hebben voor beide kanten. Voor de kwantiteit en kwaliteit op macro-niveau en op micro-niveau. Dat maakt besturen zo complex. Het is ‘stenen voelend de rivier oversteken’.

U en de generatie voor U zijn mede-verantwoordelijk voor een van de grootste prestaties uit de wereldgeschiedenis: de bevrijding van honderden miljoenen mensen uit de armoede. Nooit eerder zag de wereld zo’n grote welvaartsgroei in zo’n klein aantal jaren.

Nu kijkt de wereld opnieuw naar China. En de vraag is: hoe gaat het land ook op langere termijn een evenwichtige ontwikkeling waarborgen?

Het antwoord kan alleen hier in China zelf gevonden worden. Maar vanuit respect voor elkaars cultuur kan het wel degelijk zinvol zijn ervaringen te delen. Ook met landen verder weg, zoals Nederland.

Als U aan Nederland denkt, denkt U wellicht aan de strijd tegen het water. Aan Amsterdam met zijn zeventiende-eeuwse grachtengordel. Aan tulpen, molens en groene weilanden.

Al die beelden kloppen.

En het mooie is; het zijn niet louter historische beelden: ze zijn springlevend.

Ons water management is vermaard over de hele wereld.

Dankzij eeuwen van uitgekiende stedelijke ontwikkeling is Amsterdam na 400 jaar vitaler dan ooit.

En Nederland – in oppervlakte niet veel groter dan het eiland Hainan - is de tweede landbouwexporteur ter wereld.

Nederlanders waarderen hun leven met een rapportcijfer van gemiddeld bijna een 8. Zij zijn relatief gezond en het vertrouwen dat mensen in elkaar hebben is hoog. Daarnaast behoort hun welvaart tot de hoogste in de wereld.

Ik zeg hiermee niet dat Nederland geen problemen kent. Die zijn er wel degelijk. Maar dat doet niets af aan het feit dat Nederland een sterk land is.

Waarin zit die kracht?

Een belangrijke factor is ongetwijfeld de actieve rol van burgers. Nederland is van oudsher een land dat volop ruimte biedt aan initiatieven van maatschappelijke organisaties. De vrijheden en rechten van burgers liggen stevig verankerd in ons staatsbestel en worden door overheden gerespecteerd.

Bestuurders in Nederland maken graag gebruik van de initiatieven en daadkracht vanuit de civil society. En van de solidariteit die mensen zelf voelen en in praktijk brengen.

De helft van de Nederlanders doet minstens eenmaal per jaar vrijwilligerswerk voor een organisatie. Dat kan een kerk zijn, een sportvereniging, een buurthuis, een museum, een ziekenhuis of een opvanghuis voor mensen met problemen. Er wordt in bestuurlijke kringen vaak gesproken over ‘de netwerksamenleving’ als een relatief nieuw fenomeen. Maar in Nederland bestaat die netwerksamenleving al bijna duizend jaar. Onze befaamde waterhuishouding bijvoorbeeld, is ontstaan toen boeren, burgers en buurtschappen hun krachten bundelden in de strijd tegen het water.

Besturen in Nederland is dus ook: luisteren naar mensen en voortbouwen op hun activiteiten. Dat maakt het fundament onder het bestuur op alle niveaus meer solide.

Er is een tweede kenmerk van Nederland dat bijdraagt aan een evenwichtige ontwikkeling. Dat is de grote nadruk op samenhang. Bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen en bij investeringsbeslissingen worden alle belangen meegewogen. De economische kansen, de gevolgen voor het milieu en de omwonenden, de sociale aspecten, de veiligheid, de impact op het cultureel erfgoed, de verwachte effecten op langere termijn, etcetera.

Om een beeld te gebruiken: ‘als je vis wilt, zorg dan voor de rivier’.

Dit leidt ertoe dat besluitvorming in Nederland lang kan duren… Veel langer dan U hier in China gewend bent. Het is vaak een complexe puzzel alle belangen recht te doen. Dat vraagt geduld en creativiteit en ook bereidheid tot compromissen.

Maar wat verloren gaat door traagheid, kan gewonnen worden door stabiliteit en duurzaamheid op langere termijn.

Door te letten op de samenhang van alle belangen is de afgelopen kwart eeuw de druk op de kwaliteit van lucht en water in Nederland verminderd, terwijl het bruto nationaal product in die periode met 50 procent is gegroeid.

De zalm was uitgestorven in de rivier de Rijn. Maar nu is hij terug…

Een derde element dat essentieel is in de Nederlandse visie op bestuur is het respect voor instituties die de rechtsstaat schragen, zoals de onafhankelijke rechterlijke macht en onafhankelijke toezichthouders. Zij zijn de waarborgen dat mensen eerlijk en rechtvaardig behandeld worden. Dat mensenrechten worden gerespecteerd. En dat het bestuur zelf ‘schoon’ blijft.

Het belang van rechtvaardigheid wordt ook in China reeds lang onderkend. Van Confucius - die leerde dat deugd aan de top van de samenleving dient te beginnen en zo de hele samenleving doordrenkt. Tot de aandacht voor gelijkheid en sociale zekerheden in de 20ste eeuw. Tot aan President Xi Jinping en de aandacht voor goed bestuur die tot uiting komt in zijn boek ‘The Governance of China’ uit 2014.

Het is interessant te horen over de manieren waarop China nu werkt aan integer bestuur en het voorkomen en bestrijden van corruptie. Net als bij U verdient dit onderwerp ook in Nederland voortdurend de aandacht.

Ruimte voor participatie van burgers.

Samenhang in de planning en uitvoering van beleid.

Respect voor de rechtsstaat en integer bestuur.

De drie elementen die ik U heb geschetst, zijn nauw met elkaar verweven. Ze dragen bij aan een evenwichtige ontwikkeling op langere termijn die door het volk wordt gesteund en gedragen.

Onze beide landen staan voor grote uitdagingen op het gebied van economie, milieu, veiligheid en sociale cohesie. Het vergt veel van bestuurders in Oost en West aan die uitdagingen het hoofd te bieden. Het is dan verstandig de krachten te bundelen. Tijdens het staatsbezoek dat we aan Uw land brengen, staat de brede samenwerking tussen China en Nederland centraal. Samen kunnen onze landen méér bereiken. Afgelopen maandag hebben we in Beijing gesproken over verhoging van de kwaliteit van leven in de stad. Gisteren waren we in Yan’an, waar het ging om de duurzame ontwikkeling van het platteland en om behoud van de natuur. En later vandaag brengen we een bezoek aan Chongming, waar Chinezen en Nederlanders samenwerken aan duurzame voedselproductie.

Naast onze concrete samenwerking is het ook belangrijk de constructieve dialoog over mensenrechten voort te zetten. Onze mening over dit onderwerp kan verschillen. Maar bevriende landen hoeven het gesprek over zaken waarover zij soms een verschillende opinie hebben, niet te schuwen.

Ik waardeer het dan ook zeer vandaag de gelegenheid te hebben tot een gedachtewisseling met U. En ik hoop dat mijn inleiding daarvoor een goede basis is geweest.

Eerder vertelde ik U over de Nederlander Jacob Nieuhof die in de zeventiende eeuw Uw land bezocht.

Maar hij was niet de eerste Nederlander in China.

Dat was voor zover bekend Dirck Gerritsz Pomp, een eeuw eerder.

‘In China woont zeer goed volk’ vertelde hij bij thuiskomst. En de Chinezen noemde hij kloekzinnige en scherpzinnige lieden.

Zo werd de kiem gelegd van de reputatie die Uw land in Nederland heeft.

Wij hopen in een sfeer van wederzijds respect onze relatie steeds verder te kunnen verdiepen. Vandaag en in de vele jaren die voor ons liggen.

Dank U wel.