Huisorden
Nederland heeft twee verschillende (civiele) huisorden: de Huisorde van Oranje en de Huisorde van den Gouden Leeuw van Nassau.
Een Huisorde is een orde die het hoofd van het Koninklijk Huis (de Koning) kan toekennen aan personen die zich voor het Koningshuis verdienstelijk hebben gemaakt. Omdat volgens de Grondwet de 'Koning zelf zijn Huis mag inrichten' is er geen handtekening van een minister nodig onder het besluit tot het verlenen van een Huisorde.
De Huisorde van den Gouden Leeuw van Nassau
De Huisorde van den Gouden Leeuw van Nassau is een gezamenlijke Orde van de Koning en de Groothertog van Luxemburg. Zij kunnen zowel samen als apart iemand een onderscheiding verlenen in deze orde. Als de onderscheiding apart wordt verleend, wordt de ander van te voren of naderhand ingelicht. De orde is een symbool van eenheid en verbondenheid tussen de beide takken van het Huis Nassau.
De orde kent één klasse: die van Ridder. De Prinsen, zoons en broers van de Hoofden der beide linies zijn vanaf hun geboorte al ridder in deze Huisorde. In 1984 sloot Koningin Beatrix een overeenkomst met de Groothertog van Luxemburg, waarin werd vastgelegd dat prinsessen, dochters van de hoofden van één van beide takken, ook de graad van Ridder krijgen als zij meerderjarig worden. Daarnaast kunnen vorsten en prinsen uit andere vorstenhuizen de onderscheiding krijgen. Ook aan mensen die de titel Excellentie voeren, kan de orde worden verleend als zij een bijzondere internationale reputatie hebben verworven. Dit zijn bijvoorbeeld ambassadeurs, aartsbisschoppen, ministers van Staat, ministers, luitenant-generaals en bekleders van hoge ambten aan het Hof.
Geschiedenis van de orde
De Huisorde is op 16 maart 1858 ingesteld door Koning Willem III, die ook Groothertog van Luxemburg was, en Hertog Adolf van Nassau. Toen Koning Willem III in 1890 overleed en geen zoon naliet, werd de personele unie met Luxemburg ontbonden en volgde Adolf hem in Luxemburg op. Vrouwen hadden in Luxemburg toen nog geen recht op troonopvolging. De Huisorde viel tijdelijk uit het Nederlandse decoratiestelsel. Dit werd in 1905 hersteld door Koningin Wilhelmina en Groothertog Adolf. Sindsdien beschikken de hoofden van beide takken van het Huis Nassau gezamenlijk, of ieder voor zich, over de Huisorde.
Ook staatshoofden die niet tot een vorstenhuis behoren, kunnen een onderscheiding in de Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau krijgen.
Koning Willem III verleende de onderscheiding meerdere keren. Koningin Wilhelmina verleende de onderscheiding zeven keer, waarvan een keer aan een Nederlander: generaal C.J. Snijders, opperbevelhebber van de Land- en Zeemacht tijdens de Eerste Wereldoorlog. Koningin Juliana benoemde niemand in deze Huisorde. Koningin Beatrix benoemde drie personen:
- 2006 - Prof. mr. P.H. Kooijmans, Minister van Staat, oud-minister van Buitenlandse Zaken en voormalig rechter aan het Internationaal Gerechtshof.
- 1999 - Mr. M. van der Stoel, Minister van Staat, oud-minister van Buitenlandse Zaken en voormalig Hoge Commissaris voor Nationale Minderheden van de OVSE.
- 1999 - Nelson Mandela, oud-president van Zuid-Afrika.
Huisorde van Oranje
De Huisorde van Oranje wordt verleend aan Nederlanders en buitenlanders die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de Koning of voor het Koninklijk Huis. Het Hoofd van het Huis Oranje-Nassau, de Koning, is Grootmeester van de Huisorde van Oranje. Toekenning van de Huisorde is een volstrekt persoonlijke aangelegenheid van het Hoofd van het Huis van Oranje: hij bepaalt wie in de Huisorde wordt benoemd. In tegenstelling tot een benoeming in de Orde van de Nederlandse Leeuw of die van Oranje-Nassau geschiedt dit zonder betrokkenheid van een minister en wordt bestendigd met een Koninklijke Beschikking.
Koningin Wilhelmina stelde de Huisorde van Oranje in op 19 maart 1905; Koningin Juliana wijzigde in 1969 de statuten. De Huisorde werd toen gemoderniseerd en het aantal onderscheidingen in de Huisorde werd teruggebracht tot vier groepen. Koningin Wilhelmina en Koningin Juliana voerden een ruimhartig beleid in het toekennen van de Huisorde van Oranje. Koningin Beatrix voerde juist een terughoudend beleid, waardoor het ontvangen van de Huisorde een specialere betekenis kreeg. De statuten werden voor het laatst herzien in 2018.
Grootkruis, Groot Erekruis en Erekruis en Ridderkruis
De Huisorde is een onderscheiding voor Nederlanders (in Nederland en in het buitenland) die zich 'jegens Ons of Ons Huis bijzondere verdiensten hebben verworven' volgens de Statuten van de Huisorde. Deze orde kent vier graden: Grootkruis, Groot Erekruis, Erekruis en Ridderkruis.
Het Erekruis van de Huisorde
Nederlanders, met uitzondering van leden van de Koninklijke Familie, kunnen niet direct in de orde worden opgenomen in een hogere graad dan Erekruis. Wel kan iemand in de orde bevorderd worden naar een hogere graad wanneer de 'bijzondere verdiensten' ook na een eerste toekenning aanhouden; ook hiervoor is een besluit van de Koning nodig.
Het Ridderkruis van de Huisorde
Deze onderscheiding wordt in eerste instantie uitgereikt aan personen buiten het Hofpersoneel, maar kan ook worden verleend aan personen binnen de Hofhouding.
Bevordering in de orde geschiedt ten aanzien van Nederlanders en Rijksgenoten Overzee trapsgewijze, met dien verstande dat na de opneming in de orde, tenminste drie jaren moeten zijn verstreken (art. 6 lid 2 van de Statuten).
Orde van Trouw en Verdienste
De Orde van Trouw en Verdienste wordt uitgereikt aan hen, die 'Ons of leden van Ons Huis, door verdienstelijke en karaktervolle vervulling van hun taak of verrichting van hun dagelijks werk, eervol en trouw hebben bijgestaan'. Na 25 jaar dienstvervulling kan het kruis van Trouw en Verdienste in zilver worden verkregen en na 35 jaar in goud.
Eremedaille voor Kunst en Wetenschap
De Eremedaille voor Kunst en Wetenschap is een hoge onderscheiding in de Huisorde van Oranje. De eremedaille wordt toegekend aan mensen die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt in de kunst of de wetenschap. Daarnaast heeft de gedecoreerde een bijzondere band met het Koninklijk Huis. De onderscheiding is een medaille van goud met de tekst 'Voor Kunst en Wetenschap'.
Koning Willem-Alexander heeft de Eremedaille voor Kunst en Wetenschap toegekend aan de volgende personen:
- 2024 - Ineke Sluiter, hoogleraar Griekse taal- en letterkunde en lid van de Paleiscommissie
- 2023 - Erwin Olaf, fotograaf
- 2022 - Ton Wiggers, oprichter en directeur van dansgezelschap Introdans
- 2022 - André Kuipers, astronaut
- 2021 - Ed Spanjaard, dirigent en pianist
- 2018 - Hans van Manen, choreograaf
- 2018 - Pierre Audi, Directeur Nationale Opera en Ballet
- 2014 - Marte Röling, kunstenares
Koningin Beatrix heeft de Eremedaille voor Kunst en Wetenschap in haar regeerperiode aan de volgende personen toegekend:
- 2012 - Mw. I.E.F.M. Boom, vormgever van boeken
- 2011 - Mw. prof. A.G.A van Grevenstein-Kruse, hoogleraar Praktijk van conservering en restauratie
- 2011 - Prof.dr. H.J. Lindeboom, buitengewoon Hoogleraar Mariene ecologie
- 2010 - Dhr. F.J. Brüggen, blokfluitist en dirigent
- 2010 - Mw. R. van Eyk, textielkunstenaar
- 2009 - Armando, musicus
- 2009 - Dhr. G.M. Leonhardt, klavecimbelspeler, organist en dirigent
- 2008 - Dhr. J. Kylián, oud artistiek directeur, huischoreograaf Nederlands Dans Theater
- 2008 - Dhr. P. Struycken, beeldend Kunstenaar
- 2008 - Mr. P.P. van Vliet, cabaretier
- 2007 - Prof. R.H. Fuchs, kunsthistoricus
- 2007 - Prof. H. Galjaard, emeritus hoogleraar Humane Genetica
- 2006 - Prof.dr. H.W. van Os, oud-hoofddirecteur Rijksmuseum
- 2004 - Prof.dr. H.L. Wesseling, emeritus hoogleraar Algemene Geschiedenis
- 2004 - Prof.drs. A.J. van der Staay, oud-bestuurslid Prins Claus Fonds
- 2004 - Prof. R.D.E. Oxenaar, grafisch ontwerper
- 2001 - Dhr. J. Jesserun, bestuurslid Stichting Historische Verzamelingen
- 2000 - Prof.dr. E. Zürcher, emeritus hoogleraar Geschiedenis van Azië
- 1998 - Dhr. B. Haitink, dirigent
- 1998 - Dhr. A. Volten, beeldend Kunstenaar
- 1992 - Dr. S.H. Levie, oud-hoofddirecteur Rijksmuseum
- 1992 - Mw. H.S. van Lelyveld-Haasse, letterkundige
- 1990 - Dhr. A.D. Copier, glaskunstenaar
- 1990 - Mw. A. Radius, balletdanseres
- 1990 - Prof.dr. D. de Wied, farmacoloog, Voorzitter Academie van Wetenschappen
- 1989 - Dhr. M. Rostropovich, cellist en dirigent
Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft
Deze eremedaille geldt, net als de Eremedaille voor Kunst en Wetenschap, als een van de hoogste onderscheidingen in de Huisorde van Oranje. Het is dezelfde medaille van goud, maar met de tekst 'Voortvarendheid en Vernuft'. Met de toekenning van de Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft wordt eer betoond aan mensen die tegenover het Koninklijk Huis en de maatschappij blijk hebben gegeven bijzonder uit te blinken in de eigenschappen waaraan de medaille haar naam ontleent.
Koning Willem-Alexander heeft de Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft toegekend aan:
Koningin Beatrix heeft de Eremedaille voor Voortvarendheid en Vernuft in haar regeerperiode toegekend aan:
- 2000 - Prof.drs. F.A. Maljers, oud-president Unilever
- 1997 - Dhr. J.M. Schröder, directeur Martinair
- 1997 - Dhr. S. Minco, voorzitter Nationale Federatie Raad Voormalig Verzet Nederland
- 1995 - Mw. M.H.M.F. Gardeniers-Berendsen, bestuurslid Stichting Historische Verzamelingen
- 1993 - Dhr. C. Birnie, zakelijk leider Nederlands Danstheater
- 1992 - Dhr. O.J. van Leer, oud-president van de Van Leer Groep
Kroonorde
De Kroonorde is een onderscheiding voor 'vreemdelingen die bijzondere diensten jegens Ons of Ons Huis hebben bewezen'. Deze orde is verdeeld in vijf graden: Grootkruis, Groot Erekruis met plaque, Groot Erekruis, Erekruis met rozet en Erekruis. Verder zijn er drie eremedailles aan de Kroonorde verbonden: in goud, zilver en brons. Tijdens staatsbezoeken kan zo op een gelijkwaardige manier een onderscheiding worden toegekend als die door het staatshoofd van het andere land worden verleend.