Toespraak door Prinses Laurentien, Wereldalfabetiseringsdag, Conferentiecentrum Achmea, Zeist

Toespraak | 08-09-2009

Excellentie, Mijnheer de Commissaris, Mijnheer de Burgemeester, waarde genomineerden en Alfabetiseringsambassadeurs, Mijnheer Duin en alle vrijwilligers van Achmea, dames en heren,

Mijnheer Duin, allereerst veel dank voor uw gastvrijheid en de oprechte betrokkenheid van u en uw medewerkers. U doet eer aan de slogan van uw campagne!

Velen van ons zijn hier met de trein naar toe gekomen. En terecht - de trein is goed voor het milieu en…. in de trein kan je lezen. Sommigen van u zijn met de AtotZ trein gekomen. Ik ook, en het was geweldig! Een trein vol met kinderen, jongeren en volwassenen die in sprankelende workshops aantoonden en beleefden dat taal de sleutel vormt tot elkaar, tot geluk en tot werk. Op de stations kregen wij een warm onthaal door lokale bestuurders. Dit enthousiasme bij het begin van deze Unesco Dag van de Alfabetisering inspireert mij - en hopelijk ook u allen om de strijd tegen laaggeletterdheid onverminderd en samen aan te gaan.

De trein staat symbool voor wat zo essentieel is bij geletterdheid: de keten van het kunnen lezen en schrijven (en rekenen), die begint bij het jonge kind en doorloopt tot aan het einde van iemands leven. Een volwassene was ooit een kind en een kind groeit op om zelfstandig te kunnen functioneren in de samenleving. Wij noemen dit ook wel de geletterdheidsketen.

Deze AtotZ Trein en onze reis door een deel van Nederland staat ook symbool voor de 180 activiteiten die 138 organisaties aan het begin de vijfde Week van de Alfabetisering - organiseren. Ik kan u de website aanraden - het is om blij van te worden!

Het zijn er dit jaar voor het eerst teveel om op 1 overzicht te tonen…. Van voorleesacties op basisscholen, tot een Letterbal in Someren, flyer acties op diverse markten in het land en SW-bedrijven die andere SW bedrijven een kijkje in de keuken geven van hun aanpak van laaggeletterdheid en gemeenten die acties ondernemen.

Eerst iets over de geletterdheidsketen

Lezen en schrijven is van ons allemaal, individueel en als samenleving. Want een duurzame en gezonde samenleving betekent dat individuen worden gestimuleerd en geholpen om te participeren. Als schaamte en angst je daarvan weerhouden, dan heeft juist die samenleving er belang bij, en dus een medeverantwoordelijkheid, om deze schaamte weg te nemen. Juist ook nu, in deze economische onzekere tijden moeten we blijven investeren in laaggeletterdheid… ook al is het werk van lange adem en zien we niet direct grote resultaten. Hoe dan ook, lezen, schrijven en rekenen zijn basisvaardigheden om de uitdagingen van nu en de toekomst aan te kunnen. Het is een basisrecht.

Om dit te bereiken moeten we de hele samenleving mobiliseren om geletterdheid te promoten en laaggeletterdheid te bestrijden. De doelstellingen van het Convenant dat in 2007 door werkgevers, werknemers en de overheid is afgesloten, geven ons een helder actiekader. Wij zijn dan ook blij dat met name u mevrouw van Bijsterveldt samen met uw collega mevrouw Dijksma telkens weer laat zien in uw beleid dat u lezen en schrijven niet voor lief neemt. In tegendeel. Mede namens vele anderen in het veld wil ik graag grote waardering uiten voor uw bijdrage in de strijd tegen laaggeletterdheid. Het is essentieel dat het op de agenda staat en blijft. Zeker ook omdat de strijd tegen laaggeletterdheid er nooit een zal worden van het snelle scoren. Hiervoor is visie en ambitie nodig. En dat heeft u beiden de afgelopen jaren laten zien.

Dit brengt mij ook op het centrale thema van deze vijfde Week van de Alfabetisering: Laten we open kaart spelen.

Dan het thema 'Open kaart spelen'

Er is een Chinees gezegde: degene die een simpele vraag stelt wordt voor 5 minuten als een gek beschouwd, maar wie die simpele vraag niet stelt blijft voor zijn hele leven een gek. Ik kies graag voor de 5 minuten…. De vraag is dus: wat schuilt er achter dit thema? Waarom is het zo moeilijk om open kaart te spelen? En waarom is het eigenlijk zo belangrijk dat we open kaart spelen? Het antwoord bestaat volgens mij uit drie dimensies:

1. Schaamte
2. Bewustzijn
3. Actie.

Alle drie - schaamte, bewustzijn en actie - zijn terug te brengen naar mensen.

Om bij schaamte te beginnen… Niemand van ons wil graag toegeven iets niet te kunnen. Het maakt ons kwetsbaar en we voelen ons vaak zwak. We laten elkaar liever zien wat we wel kunnen. En dat is ook heel begrijpelijk. Waar we naar toe zouden moeten gaan is dat het toegeven niet te kunnen lezen en schrijven gezien wordt als kracht.

Wij kunnen hierin veel leren van Alfabetiseringsambassadeurs, ook dit jaar weer heel actief tijdens deze week. Ik kan het niet vaak genoeg zeggen. U laat zien dat het een teken van kracht is om je kwetsbaar op te stellen. Uw moed en doorzettingsvermogen blijven onmisbaar in de strijd tegen laaggeletterdheid. Wij kunnen zoveel leren van uw levensverhalen, waarmee u anderen inspireert en aanzet om open kaart te spelen.

Dan het bewustzijn…. Het bewustzijn van onze eigen rol. Van de rol die u allen hier aanwezig kunt spelen. Of juist ook de grote rol die de mensen in de omgeving van kinderen en volwassen laaggeletterden spelen om lezen en schrijven bespreekbaar te maken. Maar ook hier is een hoge drempel te overwinnen. We nemen het zo voor lief, dat het vaak als te persoonlijk wordt beschouwd om er over te praten. En toch moeten we het doen, voortbouwend op de vele voorbeelden van organisaties en situaties waar het al gebeurt. En het mooie is, iedereen wordt er beter van - het kind en de laaggeletterde zelf, de instantie of persoon die het aankaart en uiteindelijk ook de samenleving als geheel.

Steeds meer organisaties spelen dus open kaart. En dat is ook het antwoord op de vraag waarom het zo belangrijk is om dat te doen: als we het níet doen, houden we de ongemakkelijke en onnodige waarheid in stand. De ongemakkelijke waarheid dat in de westerse wereld nog teveel mensen niet de basisvaardigheden lezen, schrijven en rekenen beheersen om volledig zelfstandig te kunnen functioneren in onze samenleving. En dat terwijl onze systemen, opleidingen, kennis en financiële middelen hiertoe in staat zouden moeten zijn…. Dus alleen door open kaart te spelen doorbreken we de vicieuze cirkel.

Wij moeten ons dus blijven richten op het doorbreken van de schaamte en creëren van bewustzijn. Maar laten we daarnaast niet vergeten dat we ook al zoveel in handen hebben om actie te kunnen nemen. Hoe ambitieus ook, wij moeten de gezamenlijke doelstellingen van het convenant blijven nastreven!

Als we allemaal open kaart spelen hebben we de sleutel tot een structurele en duurzame oplossing in handen. En dit alles door heel Nederland, denkend en handelend vanuit mensen zelf.

In de praktijk betekent dit dat we ons moeten richten op alle momenten en plaatsen waarop een kind, jongere of volwassene in aanraking komt, zou kunnen komen of zou moeten komen met taal, lezen en schrijven. Het zijn uitgelezen kansen om te investeren in geletterdheid. Dat betekent natuurlijk dat er potentieel heel veel individuen en organisaties in de aanpak betrokken moeten worden. Inderdaad. Dat lijkt misschien complex, maar laat het ons niet afschrikken. In tegendeel, als we het van de positieve kant bekijken hebben we dus ook veel man- en vrouwkracht. Maar die kunnen we alléén gebruiken als we de handen ineen slaan en naadloos samenwerken.

En het beste bewijs: de afgelopen jaren hebben we laten zien dat we het samen kunnen oplossen.. Het is werk van lange adem, het blijft hardnekkig en natuurlijk kan het altijd meer en beter. Een aantal resultaten in vogelvlucht:

Het lukt ons steeds beter om meer mensen te bereiken met online multimediaprogramma's als Lees en Schrijf!: in het totaal zijn er nu ruim 72 000. werkboeken aangevraagd via het Lees en Schrijf! Het aantal cursisten is sinds 2004 gestegen van 4.500 naar 12.000. En laten we inspiratie opdoen uit andere landen, zoals in het Verenigd Koninkrijk, waar in de afgelopen zeven jaar 2,27 miljoen mensen hun lees- en schrijfvaardigheden hebben verbeterd.

De eerste voorzichtige resultaten van het project Taal in de Buurt laten zien dat juist wervingsactiviteiten in de directe omgeving van laaggeletterden hen sneller over de drempel helpt. De aanpak van bedrijven als CSU en de HEMA onderstrepen dit. Als leidinggevenden het gesprek aangaan met hun werknemers over lezen en schrijven durven zij die belangrijke stap te zetten. Er zijn talloze voorbeelden: het trainen van de baliemedewerkers van gemeenten, de Rabobank en UWV-Werkbedrijf in het herkennen van laaggeletterdheid en het doorverwijzen naar een lees- en schrijfcursus, tot de bewustwordingscampagne onder baliemedewerkers van de Belastingdienst die deze week wordt gelanceerd.

Tot slot

Voor alle duidelijkheid -ik ben positief gestemd over de voortgang! De kracht, energie en overtuiging van ons allen en velen buiten deze zaal vormen de basis om een daadwerkelijke en structurele oplossing dichterbij brengen.

Maar we moeten vooruit blijven kijken, want we moeten er hard aan trekken om onze gezamenlijke en ambitieuze doelstellingen te bereiken. Waar komt de trein langs en wie rijdt er mee op weg naar een geletterd Nederland? Hoe houden we de vaart erin? Hoe zorgen we ervoor dat het niet blijft bij 138 organisaties die inspirerende activiteiten organiseren tijdens deze week / maar dat de aanpak van laaggeletterdheid 52 weken van het jaar als essentieel wordt gezien?

Het is aan ons om deze vragen te beantwoorden. Met al uw activiteiten draagt u bij aan het sneeuwbal effect, aan structurele verankering en echte impact. We moeten het samen doen - door successen te delen, te leren van fouten en open te staan voor anderen.

Ik hoop dan ook dat dit ook zal gebeuren met de 180 activiteiten die deze week worden georganiseerd. Ik hoop ook dat iedereen het lef heeft om, naar het Chinese spreekwoord, 5 minuten voor gek te worden verklaard. Dus laten we onszelf de simpele vragen blijven stellen: Speel ik open kaart? Maar ook, waar wachten we op om actie te ondernemen?

Het zal ons helpen uiteindelijk bij de eindbestemming aan te komen: een geletterd Nederland, waarin taal een essentiële sleutel is tot onszelf, elkaar en het geluk.

Dank u wel.