Toespraak van Prinses Máxima bij de uitreiking van de Christiaan Huygensprijs te Voorburg, 14 oktober 2010
Dames en heren,
Christiaan Huygens was een Nederlander die over de wetenschappelijke schotten heen keek. Een man die grenzen verlegde en verbanden legde.
Hij verwierf internationale faam, als wiskundige en natuurkundige, als astronoom en uitvinder, als denker en doener.
Zijn voorbeeld blijft ons inspireren.
Daarom wordt deze belangrijke prijs al twaalf jaar uitgereikt aan grensverleggende wetenschappers.
Promovendi aan Nederlandse universiteiten zoals econoom Martijn de Jong , die met zijn onderzoek grenzen slechtte tussen landen, culturen en wetenschappelijke disciplines.
In lijn met de Christiaan Huygens-traditie wil ik u meenemen naar een terrein dat mij als econome na aan het hart ligt, en dat bij uitstek een internationale en interdisciplinaire benadering vergt.
Ik wil het hebben over "inclusive finance".
Maar wat betekent inclusive finance? Je kan het vertalen met universele toegang tot financiële diensten. Het gaat erom dat iedereen tegen redelijke kosten toegang heeft tot een heel scala aan financiële diensten, verleend door een diversiteit aan solide instellingen.
Van spaarvormen en betalingsmogelijkheden tot leningen en verzekeringen. Zowel particulieren als ondernemers hebben diensten nodig, en zowel kleinere als middelgrote ondernemingen.
Er is nog een lange weg te gaan. De helft van de wereldbevolking is van financiële diensten verstoken.
2,7 miljard mensen. Waarom moeten we hier wat aan doen? Omdat het ontbreken van financiële diensten een enorme rem is op de ontwikkeling van mensen, bedrijven en landen.
Financiële diensten kun je vergelijken met het wegennet. Het is een basis infrastructuur. Zonder wegen krijgt de boer zijn cassaves niet op de markt. Zonder spaargeld of krediet kan hij de opslag ervan niet betalen en moet hij ze meteen na de oogst verkopen, ook al zijn de prijzen laag.
Financiële diensten zijn geen doel op zich, maar een middel tegen armoede en vóór ontwikkeling. Het is ook geen tovermiddel, want financiële diensten zijn alleen effectief in combinatie met andere basisvoorzieningen.
Dus de boer die zijn cassaves voor een goede prijs kan verkopen, houdt geld over voor voedsel, huisvesting, gezondheidszorg, schoon water, een zonnepaneel of de school van zijn kinderen. Dat is waar ik mij voor inzet.
Inclusive finance ligt in het verlengde van mijn werk op het terrein van microfinanciering. Een krediet kan een ondernemende vrouw in Kenia in staat stellen om een naaimachine te kopen. Daarmee kan ze een bedrijfje starten en haar gezin onderhouden.
Maar wat doet ze als één van haar kinderen ziek wordt? Als ze geen spaargeld en geen verzekering heeft, dan verkoopt ze haar naaimachine om medicijnen te kopen. Einde bedrijf.
Daarom is al sinds 2005 het besef gegroeid dat we -- naar het voorbeeld van Christiaan Huygens -- ons blikveld moeten verruimen. Van microfinanciering naar inclusive finance. Mensen hebben niet alleen kredieten nodig, maar een heel scala aan financiële diensten.
Te beginnen met sparen, de belangrijkste van alle financiële diensten.
In West-Kenia is een kleinschalige maar interessante studie verricht naar het effect van een spaarrekening. Wat bleek? Dankzij een spaarrekening hadden de meeste vrouwen in de studie al na een half jaar een hogere levensstandaard. Ze konden meer investeren in hun bedrijfjes, meer kleding en voedsel kopen voor hun gezin en beter tegenvallers opvangen.
Sparen geeft mensen dus meer controle over hun leven en meer kansen. Dat geldt ook voor afgeleide spaarvormen als verzekeringen en pensioenen.
Aanbieders van kleine kredieten beginnen te beseffen dat ze over de grenzen van de huidige praktijk van microfinanciering heen moeten kijken.
Een klein krediet is tot nu toe meestal een standaardproduct tegen een standaardprijs. Waarom zou je bij kleine kredieten niet aan productontwikkeling en marketing doen?
Want verschillende ondernemers hebben behoefte aan verschillende soorten financiering, afhankelijk van wie ze zijn, waar ze zijn gevestigd en wat ze met het krediet willen doen. Is de ondernemer een man of vrouw, oudere of jongere? In de stad of op het land? Welke looptijd is adequaat? En is de prijs juist? Microfinanciering moet dus beter worden toegesneden op persoon, plaats en doel.
Ik heb een mooi voorbeeld daarvan gezien in Rwanda, waar een project loopt speciaal voor gezinnen met minstens twee koeien. Met een mix van sparen en een klein krediet kunnen ze een installatie aanschaffen die koeienmest omzet in biogas om te koken en licht te maken. De lening heeft een looptijd van 36 maanden, veel langer dan een doorsnee microkrediet. Waarom? Omdat de maandelijkse afbetaling plus rente is gebaseerd op het bedrag dat gezinnen besparen aan brandstof.
De biogasinstallatie bespaart uiteindelijk geld en tijd. Tijd die de vrouwen in extra inkomsten kunnen omzetten. In huis stoken ze niet langer op hout. Daardoor verbetert de gezondheid van het hele gezin. Dankzij de mest die in de biogasinstallatie overblijft, nemen de oogsten toe. En omdat er minder hout wordt gekapt, neemt de ontbossing af.
Zo zie je hoe financiële diensten die goed zijn toegesneden op plaats en doel kunnen bijdragen aan ontwikkeling.
Maar hoe krijg je nu de diensten bij de mensen zonder dat de kosten de pan uit rijzen? Hoe zorg je voor voldoende schaalgrootte? Dat is een echte uitdaging in landen als Kenia of Tanzania met minder dan twee bankfilialen per duizend vierkante kilometer.
Ook hier kunnen we ons laten inspireren door Christiaan Huygens. Want de meest spectaculaire vooruitgang op het terrein van inclusive finance komt de afgelopen jaren door slim gebruik van nieuwe technologie, innovatieve bedrijfsvoering en verrassende allianties.
Dat zie je nu in Kenia. Telecombedrijf Safaricom begon drie jaar geleden met betaal- en transferdiensten via de mobiele telefoon. M-Pesa heeft inmiddels bijna twaalf miljoen gebruikers, mensen die vroeger geen toegang hadden tot financiële diensten. Zij gebruiken M-Pesa om te betalen, hun salaris te ontvangen en geld te storten of op te nemen bij een van de 19 duizend Safaricom-agenten.
En sinds kort kunnen ze, door het recente partnerschap tussen Safaricom en Equity Bank, ook sparen met rente en een basis ongevallenverzekering afsluiten.
Wat ik geweldig vind is dat je op zo'n innovatieve manier een financiële infrastructuur opzet die niet alleen toegankelijk, maar ook solide en duurzaam is:
elke transactie is kostendekkend!
Dames en heren, Wij kunnen ons een leven zonder financiële diensten nauwelijks nog voorstellen. Maar ook in ons land is de toegang tot kleine kredieten niet makkelijk. Dat kan zijn door een oude BKR-notering of door lage scholing.
Daardoor lopen mensen kansen mis en gaat talent verloren. En loopt Nederland economische groei en banen mis.
Het is waar dat de meeste bedrijven klein zijn en klein blijven - ruim de helft van de bedrijven in Nederland heeft geen mensen in dienst . Maar een deel groeit door.
Het MKB zorgt in Nederland voor maar liefst zestig procent van de banen . De grens tussen micro, klein en middelgroot is voortdurend in beweging. De starter van vandaag is de werkgever van morgen. Alle reden dus om ondernemerschap in Nederland te stimuleren en te zorgen voor goede dienstverlening aan alle ondernemers, ook de kleineren.
Daarom is er in 2007 voor gekozen om microfinanciering in Nederland stevig op de kaart te zetten.
Op veertig plaatsen in Nederland kunnen ondernemers nu terecht voor advies en sinds vorig jaar zijn bijna duizend ondernemers met goede plannen op weg geholpen met een microkrediet. Dit is een goed begin dat de komende jaren verder uitgebouwd moet worden.
In Nederland verstaan we onder microfinanciering niet alleen krediet, maar ook coaching. De kredietverlening is centraal geregeld om schaalvoordelen te behalen. De coaching vindt lokaal plaats, dichtbij de mensen.
Waarom deze gecombineerde aanpak?
Omdat coaching de kans vergroot dat een ondernemer succesvol is. In Nederland stopt bijna veertig procent van de starters alweer binnen twee jaar . Maar bij de Ondernemershuizen van Zwind in Amsterdam is 94 procent van de starters nog actief. Het zijn gecoachte ondernemers die anderhalf tot zes jaar geleden zijn gestart. Dit soort cijfers geeft een indicatie van het belang van coaching. Het is een investering.
Nederland heeft door de combinatie krediet plus coaching een unieke aanpak. Is dit een best practice die elders navolging verdient? Die vraag zou ik wetenschappers als u graag voorleggen.
Dames en heren,
Ik geloof in een financieel systeem dat mensen niet uitsluit maar toelaat. Ik geloof in verbanden en samenwerking. En ik geloof dat u als wetenschappers een belangrijke bijdrage kunt leveren aan het ontwikkelen van financiële diensten die grensverleggend zijn en die zich aansluiten bij de behoeftes van mensen. Dit vergt, in de geest van Christiaan Huygens en van de laureaat van vandaag, dat u over schotten en disciplines heen kijkt en verbanden legt.
We hebben ook meer data nodig over vraag en aanbod van financiële diensten, in Nederland en in ontwikkelingslanden. Data die lange trends laten zien, en data die de meest recente verschuivingen weergeven.
En er is ook meer onderzoek nodig. Ik zou het toejuichen als Nederlandse universiteiten zouden bestuderen hoe innovatievere financiële diensten kunnen bijdragen tot meer dynamiek in de private sector.
De afstand tussen praktijk en wetenschap is vaak groot. U kunt helpen om ook die te doorbreken.
Dank u wel en ik feliciteer de winnaar!