Toespraak door de Prins van Oranje, voorzitter van de adviesgroep van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties voor water en sanitatie (UNSGAB) tijdens de World Toilet Summit and Expo in Macau

Toespraak | 04-11-2008

Excellenties, geachte gasten, dames en heren,

Het is mij een groot genoegen u hier vandaag wederom te ontmoeten en een bijdrage te leveren aan deze World Toilet Summit in Macau. Vorig jaar nog sprak ik u toe tijdens de Top van 2007 in New Delhi. Wij stonden toen aan de vooravond van het Internationaal Jaar van Sanitatie en ik vroeg u samen met mij de strijd aan te binden om de target van de millenniumdoelstelling wat betreft sanitatie te kunnen bereiken. Er is sindsdien veel werk verzet, maar we bevinden ons nog altijd midden in een wereldwijde sanitatiecrisis. Dat weet u net zo goed als ik. Het is misschien niet de meest opvallende crisis van dit moment, maar wel de harde realiteit voor de tweeënhalf miljard medeburgers die er dagelijks onder lijden.
Ik kan en wil niet accepteren dat er iedere dag 7500 mensen overlijden aan oorzaken die vermeden hadden kunnen worden. Ook kan en wil ik niet accepteren dat zo veel arme jonge meisjes nog steeds hun behoefte moeten doen op onhygiënische en gevaarlijke plekken waar ze het risico lopen ziek te worden of te worden verkracht.
Dankzij het Internationaal Jaar van Sanitatie hebben we ten strijde kunnen trekken tegen de onverschilligheid van de politiek, de onwetendheid van de bevolking en het culturele stigma op sanitatie - allemaal factoren die maatregelen belemmeren. Het Jaar is een effectief actie-instrument gebleken en we hebben reële vorderingen geboekt. Nu het ten einde loopt is het van groot belang dat we onze aandacht niet laten verslappen, maar onze inspanningen ter plaatse juist intensiveren.

U begrijpt allemaal dat deze strijd op alle fronten moet worden gestreden, en dat we het ons niet kunnen veroorloven te verliezen. We hebben nog maar zes jaar om het aantal mensen zonder duurzame toegang tot basale sanitaire voorzieningen te halveren. Er is dus nog heel veel te doen. Ziekten die verband houden met water en sanitatie behoren nog altijd tot de belangrijkste doodsoorzaken ter wereld, met name onder kinderen.

Sanitatie beperkt zich echter niet tot het bouwen van toiletten, maar begint bij basale hygiëne en persoonlijke verzorging. Zo heb ik Global Handwashing Day, 15 oktober, gevierd met de kinderen van Atteridgeville, een voormalig township in de buurt van Pretoria dat is uitgegroeid tot een redelijk welvarend stadje. Op die dag werden kinderen overal ter wereld voorgelicht over het belang van hygiëne en sanitatie. Meer dan 250 miljoen kinderen in de ruim 75 deelnemende landen wasten hun handen. Mondiale voorlichtingscampagnes van dit type verdienen navolging in de toekomst. Ook in de zogenaamd ontwikkelde landen! De reden waarom bijvoorbeeld veel patiënten in Nederlandse operatiekamers besmet raken met resistente bacteriën, zo bleek onlangs uit een onderzoek door de Inspectie voor de Volksgezondheid, is simpelweg dat de artsen en verpleegkundigen hun handen niet goed wassen!
De cruciale rol van sanitatie en hygiëne bij de duurzame ontwikkeling en de gezondheid en waardigheid van mensen kan niet vaak genoeg worden benadrukt.
In India heb ik met eigen ogen de positieve resultaten gezien van de Total Sanitation Campaign van de Indiase overheid. Via deze campagne, een uitstekend voorbeeld van sociale innovatie op gemeenschapsniveau, worden mensen aangespoord niet meer in het openbaar hun behoefte te doen, maar gebruik te maken van speciale latrines. Het is de bedoeling dat in 2012 het hele Indiase platteland is voorzien van toereikende sanitatie.
Deze brede campagne, waarin druk vanuit de gemeenschap wordt gekoppeld aan prikkels vanuit de overheid, is nu ook in Bangladesh overgenomen. Er is daar al onvoorstelbaar veel vooruitgang geboekt: het land ontpopt zich als topspeler in de ontwikkeling van sanitatie. Bangladesh zal de millenniumdoelstelling, halvering van het aantal mensen zonder toegang tot sanitatie, voorbijstreven en dat aantal misschien zelfs tot nul weten terug te brengen.

U bent de groep die beschikt over de marktoplossingen, de technologische innovaties en het culturele inzicht om de millenniumdoelstelling voor sanitatie wereldwijd dichterbij te brengen. Het aanleggen van sanitatie heeft grote gevolgen voor de sociale ontwikkeling en biedt enorme economische voordelen. Een goede infrastructuur voor sanitatie kan de waterkwaliteit verbeteren en is ook gunstig voor het milieu. En een goede drinkwatervoorziening is vaak onmogelijk zonder voldoende aandacht voor sanitatie; menselijke uitwerpselen behoren immers nog altijd tot de belangrijkste oorzaken van drinkwaterbesmetting.
We moeten ons vooral richten op een aanpak die de vraag naar sanitatie onder de mensen bevordert en hun duidelijk maakt wat de voordelen zijn van een toilet in hun woning. In het verleden zijn er maar al te vaak voorzieningen gebouwd waar vervolgens niets mee werd gedaan.
We kunnen die vraag stimuleren via voorlichting over hygiëne op scholen, campagnes in de massamedia en de inzet van demonstratielatrines, en door gebruik te maken van de druk en dynamiek van de gemeenschap om mensen ervan te weerhouden in het openbaar hun behoefte te doen.
Daarnaast moeten we manieren vinden om die tweeënhalf miljard vrouwen, kinderen en mannen zonder adequate sanitatie te bereiken. Dames en heren, hierbij is uw hulp van het grootste belang!
We hebben al een zeker momentum gecreëerd. Deze World Toilet Summit, georganiseerd ter ondersteuning van het Internationaal Jaar van Sanitatie, is het bewijs van de opmerkelijke vorderingen die op het gebied van sanitatie worden geboekt.
Wat het afgelopen jaar allemaal is gerealiseerd, is beslist indrukwekkend. We zijn erin geslaagd sanitatie op allerlei niveaus op de agenda te krijgen van allerlei organisaties. De resultaten van regionale sanitatieconferenties in Zuidoost-Azië, Zuid-Azië, Afrika, Latijns Amerika en het Caraïbisch gebied zijn ongelooflijk.

Een van de grootste mijlpalen was de verklaring van de Afrikaanse Unie inzake Water en Sanitatie, die afgelopen juli in Sharm el Sheikh unaniem werd aangenomen door de Afrikaanse staatshoofden en regeringsleiders. Wat ik vooral indrukwekkend vind aan die verklaring is het evenwicht tussen politieke inzet en pragmatische aanbevelingen. Zo wordt geadviseerd de regie over de sanitatie-inspanningen onder te brengen bij één ervaren en controleerbare instelling en specifieke begrotingslijnen in te voeren voor toekomstige overheidsuitgaven voor sanitatie en hygiëne.
Ook vanuit het maatschappelijk middenveld en de particuliere sector is positief gereageerd op het Internationaal Jaar van Sanitatie. Sanitatie geldt nu niet langer als een zuiver technisch probleem, maar wordt erkend als een veelzijdig en complex vraagstuk dat doorwerkt op het vlak van volksgezondheid, onderwijs, gelijkheid tussen mannen en vrouwen en, mogelijk nog verraderlijker dan op al deze punten, op het vlak van de economie.
Dames en heren, in veel landen kunnen we al rekenen op de politieke steun die we nodig hebben. Ook de technologie is beschikbaar en de voorlichtingscampagnes zijn goed op dreef. De grote hernieuwde belangstelling en inspanningen op dit terrein doen me goed. Dit betekent echter niet dat het probleem van de sanitatie intussen is opgelost.
Mij is opgevallen dat een krachtige verklaring op hoog politiek niveau bij sommige mensen de indruk wekt dat de taak is volbracht. Was het maar waar. Het echte werk moet nog beginnen! Het primaire doel van UNSGAB is zo veel mogelijk mensen te laten delen in betere sanitaire voorzieningen. Dit vereist voortzetting van innovaties op technologisch, sociaal en financieel gebied.
De World Toilet Summit van 2008 biedt een belangrijk platform voor het uitwisselen van ervaringen en ideeën omtrent sanitaire voorzieningen en voor het gezamenlijk formuleren van oplossingen. U bent allemaal stakeholder: overheden en VN-organisaties, ngo's, plaatselijke instanties, financiële instellingen, ontwerpers, stedenbouwkundigen en producenten. U bent de mensen die wij nodig hebben. Uw bijdrage is essentieel in de strijd tegen de sanitatiecrisis.

Ook tijdens de Wereld Water Week die onlangs in Stockholm werd gehouden konden we ideeën uitwisselen. Bij die gelegenheid sprak ik over opties voor ecologisch verantwoord hergebruik, zoals toiletten met een urineafvoersysteem die het mogelijk maken menselijke uitwerpselen te verzamelen en veilig te hergebruiken. Er lijkt ook behoefte te bestaan aan goedkopere 'small-bore' rioolsystemen en faciliteiten voor het legen van beerputten, aan goedkope zuiveringsmethoden voor slib uit septictanks en aan biogastechnologieën die tal van huishoudens van energie kunnen voorzien. Die technologie moet natuurlijk wel worden aangepast aan de plaatselijke bevolkingsdichtheid. De groeiende aantallen stadsbewoners stellen bijzondere eisen aan infrastructuur en ontwerp.
Maar ik wil benadrukken dat we er met technologie alléén niet komen. Ook Maggie Black en Ben Fawcett laten daar in hun boek 'The Last Taboo' geen misverstand over bestaan. Zij stellen dat "Zelfs uit de allerbeste handboeken leren ingenieurs niet hoe ze open moeten staan voor de behoeften van verarmde gemeenschappen".
Het is in het verleden maar al te vaak voorgekomen dat mensen in ontwikkelingslanden, zowel op het platteland als in de steden, perfect ontworpen toiletten kregen aangeboden die ze vervolgens nooit gebruikten. We kunnen het ons gewoon niet permitteren dit opnieuw te laten gebeuren. We hebben daarom inzicht nodig in de plaatselijke omstandigheden: we moeten de vraag creëren naar toiletten en tegelijkertijd een gedragsverandering zien te bewerkstelligen.
Als we het hebben over sanitatie, hebben we het over een markt van tweeënhalf miljard mensen, zoals Jack Sim steeds opnieuw benadrukt. Hij wijst er ook op dat die markt momenteel niet functioneert, vooral vanwege de achterblijvende vraag en de lage prioriteit bij de burgers. Om het probleem op grote schaal te kunnen aanpakken hebben we een marktbenadering nodig die uitgaat van prioriteiten op plaatselijk niveau, de zogenaamde basis van de piramide. Die term, 'basis van de piramide', werd voor het eerst gebruikt door de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt tijdens een radiotoespraak op 7 April 1932 getiteld 'The Forgotten Man'. Hij zei daarin het volgende: "In deze ongelukkige tijden is het zaak plannen te vormen op basis van de vergeten, ongeorganiseerde maar onmisbare onderdelen van economische macht [...], plannen die niet van boven naar beneden maar van beneden naar boven hun werk doen, die wederom vertrouwen stellen in de vergeten man aan de basis van de economische piramide". Momenteel gebruiken we de term "basis van de piramide" voor de vier miljard mensen in de wereld die in relatieve armoede leven en rond moeten komen met een besteedbaar inkomen van minder dan 3000 dollar.
Gelukkig zien steeds meer bedrijven, overheden en donororganisaties armen niet langer als slachtoffers, maar eerder als veerkrachtige en creatieve ondernemers en als consumenten die waar willen voor hun geld. Multinationals die bereid zijn in te spelen op de behoeften van deze markten kunnen rekenen op geweldige voordelen. De armen van vandaag zijn immers de middenklasse van morgen. Neem Atteridgeville, de plaats waar ik Global Handwashing Day heb gevierd, en die zich heeft ontwikkeld van sloppenwijk tot een dorp voor de middenklasse. Vele van de zogenaamde informele nederzettingen zullen dat voorbeeld volgen. Ook de samenwerking tussen de particuliere sector, maatschappelijke instellingen en lokale overheden bij de ontwikkeling van nieuwe modellen voor het plaatselijke bedrijfsleven zal helpen de armoede te bestrijden. Een goed praktijkvoorbeeld van de benadering via de "basis van de piramide" is de groeiende markt voor microfinanciering in Zuid-Azië, met name in India - niet toevallig het land waar de Total Sanitation Campaign die ik zojuist noemde, werd ontwikkeld.
Dames en heren, het concept van totale sanitatie berust op drie pijlers.

1. Het gaat niet uit van een benadering van boven naar beneden die voorziet in één standaard latrine voor iedereen, maar beschouwt de gebruikers als individuele klanten met uiteenlopende wensen.
2. Het stimuleert een dynamische particuliere sector om de productie en verkoop van latrines als bedrijfsactiviteit te bevorderen.
3. Het creëert vraag via een intelligente tactiek van sociale mobilisatie, waardoor dorpsbewoners zich bewust worden van het probleem en vervolgens druk gaan uitoefenen om dingen gedaan te krijgen.

Totale sanitatie is een zaak van openbaar belang op het gebied van volksgezondheid. Het vereist de krachtige steun van overheden, het maatschappelijk middenveld en de internationale donorgemeenschap.
Ik weet zeker dat we hier talloze bijzonder deskundige en ervaren mensen in ons midden hebben. Gebruik die kennis en ervaring en deel haar met anderen, zodat deze conferentie kan leiden tot conclusies en aanbevelingen en vooral tot actiemaatregelen om voor de tweeënhalf miljard mensen die nog altijd niet beschikken over een eenvoudig, schoon toilet echt verschil kunnen uitmaken.
Ter afsluiting wil ik de organisatoren graag oprecht bedanken en wens ik u allen een succesvolle conferentie die nuttige en praktische resultaten oplevert. Laten we onze inspanningen verdubbelen! Ik verzeker u dat we daarmee de winst voor de volksgezondheid, de waardigheid en de ontwikkeling van de allerarmsten kunnen verveelvoudigen.

Ik heb nu de eer deze World Toilet Summit 2008 geopend te verklaren.

Dank u wel.