Toespraak van Hare Majesteit de Koningin tijdens het diner ter gelegenheid van het staatsbezoek van de President van de Republiek Turkije, de heer Ahmet Necdet Sezer, en mevrouw Sezer aan Nederland, 3 april 2001
Mijnheer de President,
Het is voor mijn man en mij een groot genoegen U en Mevrouw Sezer in Nederland welkom te heten. Wij waarderen het zeer dat U Uw eerste staatsbezoek aan een lidstaat van de Europese Unie aan óns land brengt. Opmerkelijk is dat dit bovendien het eerste staatsbezoek is dat tussen onze landen plaatsvindt. Dat wil overigens niet zeggen dat onze betrekkingen van recente datum zijn. Integendeel, ze gaan bijna vierhonderd jaar terug.
De strijd toen, tegen de gemeenschappelijke vijand, de Spaanse Habsburgers, maakte ons al vroeg tot lot- en bondgenoten. De leider van de Nederlandse opstandelingen, Willem van Oranje, zocht contact met de heerser van het Ottomaanse Rijk, dat toen tot de grootste onder de grote mogendheden van Europa behoorde. Zijn aanbod tot samenwerking vond een gunstig onthaal en zo ontstonden bijna vier eeuwen geleden de diplomatieke betrekkingen tussen de jonge Republiek en de Verheven Porte. In al die eeuwen zijn deze betrekkingen nooit onderbroken geweest door oorlog, een welhaast uniek feit in de geschiedenis van ons zo vaak door conflicten verscheurde continent.
Aan de Nederlandse belangstelling voor Turkije lagen niet alleen politieke, maar ook commerciële motieven ten grondslag. Het Ottomaanse Rijk maakte op economisch en cultureel gebied een bloeiperiode door. Het hoge peil van de Turkse cultuur uitte zich in unieke gebouwen, kunstschatten en producten van artistieke nijverheid. Veel Nederlandse schilderijen uit onze Gouden Eeuw laten zien hoe welvarende burgers hier zich Turkse koffie en tabak veroorloofden en hun huizen verfraaiden met Oosterse tapijten. De Nederlandse ambassadeurs in Istanbul ontdekten bovendien de prachtige Ottomaanse manuscripten. Een aantal daarvan hebben een plaats gevonden in Nederlandse bibliotheken, zoals U tijdens Uw bezoek aan de Leidse Universiteitsbibliotheek zelf zult kunnen zien.
Het kleurrijkste en meest blijvende aspect van onze commerciële uitwisseling was ongetwijfeld de tulpenhandel. In de zeventiende en achttiende eeuw werd het kweken van tulpen in onze beide landen een ware passie. De tulp, oorspronkelijk geïmporteerd uit Turkije, is in latere jaren een symbool van de Nederlandse identiteit geworden dat nu in de hele wereld bekend is.
In die tijd was het Ottomaanse Rijk, zeker vergeleken bij het Europa van toen, een voorbeeld van tolerantie en culturele veelzijdigheid. Vervolgde minderheden uit andere landen vonden er een plaats en de eigen minderheden genoten er een grote vrijheid. Dit alles illustreerde het hoge morele niveau van de Ottomaanse beschaving. Ons land, dat eveneens vervolgden uit andere landen opnam en tolerantie en godsdienstvrijheid voorstond, waardeerde deze aspecten van de Turkse samenleving zeer. De veelzijdige Nederlandse schrijver en denker Coornhert, één van de grote pleitbezorgers van religieuze verdraagzaamheid, wees er op dat de Turken in tegenstelling tot andere volken, de godsdienst van de verslagen Christenen respecteerden. De halve maan, bekend van de Turkse vlag, werd door de Nederlandse protestanten gebruikt als symbool van hun streven naar godsdienstvrijheid.
Economische en persoonlijke banden tussen onze beide volken zijn ook nadien blijven bestaan. In de negentiende eeuw kregen ze een nieuwe impuls toen een groot aantal Nederlanders in Turkije kansen zag op het terrein van handel en landbouw en zich er blijvend vestigde. In de twintigste eeuw traden grote veranderingen op. Turkije koos na de stichting van de Republiek in 1923 met overtuiging voor een Europese toekomst. Nieuwe wetgeving, met name op het gebied van het civiel recht, getuigde hiervan op ondubbelzinnige wijze. De op Europa gerichte koers werd na de Tweede Wereldoorlog bevestigd door de toetreding van Uw land tot de Raad van Europa, de OESO en vooral ook de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie. Bijna vijftig jaar lang heeft Turkije vanuit zijn geografische sleutelpositie een onmisbare bijdrage geleverd aan de gezamenlijke inspanning de vrijheid van West-Europa veilig te stellen.
De Associatie-Overeenkomst met de Europese Gemeenschap en later de Douane-Unie hebben de weg gebaand naar steeds nauwere samenwerking. Nederland verwelkomt deze Europese oriëntatie van Uw land en is groot voorstander van verdere toenadering tot de Europese Unie. Dat er nog vele problemen om een oplossing vragen, is duidelijk. De voorbereiding voor het lidmaatschap van de Europese Unie is een ingrijpend proces. Het vereist niet alleen aanpassingen, maar ook fundamentele veranderingen. Àlle kandidaatleden moeten voldoen aan door de Unie gestelde criteria op het gebied van de "rule of law", de mensenrechten en economische hervormingen. Dat is een veel omvattende en gecompliceerde taak. Turkije heeft een bemoedigend begin gemaakt met de vervulling van deze opgave. Nederland is gaarne bereid op dit gebied met Uw land samen te werken.
De naoorlogse Atlantische en Europese samenwerking heeft de banden tussen onze beide landen aanzienlijk versterkt. Zij zijn echter ook hechter geworden door de komst van zeer veel van Uw landgenoten naar Nederland. Deze veelal jonge mensen voorzagen in de grote behoefte aan arbeidskrachten die hier als gevolg van de snelle industrialisatie was ontstaan en leverden daardoor een belangrijke bijdrage aan de economische opbloei van ons land. Aanvankelijk gekomen als tijdelijke werkkrachten, besloten steeds meer van deze "gastarbeiders", zoals men hen noemde, hier te blijven en hun gezinnen te laten overkomen. De Turkse gemeenschap in Nederland vertoont dan ook een heel ander beeld dan veertig jaar geleden. Kinderen van Turkse afkomst bezoeken tegenwoordig in grote getale Nederlandse scholen en veel Turkse jongeren studeren aan Nederlandse universiteiten. Het conservatorium van Rotterdam, zusterstad van Istanbul, biedt een opleiding in Turkse muziek. De Turkse gemeenschap kent eigen media en organisaties die zich richten op sociale en culturele ontplooiing binnen de Nederlandse samenleving. Turkse Nederlanders richten eigen bedrijven op en laten hun stem horen in schoolbesturen, in gemeenteraden en, niet te vergeten, in het Nederlandse parlement. Er zijn zeker problemen, maar in het algemeen zijn bij de integratie van Turkse immigranten opmerkelijke successen geboekt.
De laatste jaren hebben veel Nederlanders Turkije als vakantieland ontdekt en zijn rijkdom aan cultuurschatten leren kennen. Nederlanders en Turken hebben daardoor meer begrip voor elkaar gekregen. Dit kwam treffend tot uiting in de blijken van intens medeleven in ons land na het drama van de verwoestende aardbeving die Turkije bijna twee jaar geleden heeft getroffen. De Nederlanders zagen met bewondering de waardigheid waarmee het Turkse volk deze beproeving onderging en de vitaliteit en veerkracht waarmee het hierop reageerde.
Mijnheer de President,
Uw presidentschap staat in het teken van het recht en de rechtsstaat. De democratische hervormingen in Uw land vinden plaats, zoals U het hebt uitgedrukt, 'niet omdat de buitenwereld het wenst, maar omdat het volk ze verdient.' U vertegenwoordigt hiermee de hoop en verlangens van de burgers. Daarom bent U des te meer een zeer welkome gast in ons land.
Gaarne nodig ik alle aanwezigen uit met mij het glas te heffen op Uw gezondheid, Mijnheer de President, op die van mevrouw Sezer, en op een gelukkige toekomst voor het Turkse volk, waarmee wij zulke oude en rijkgeschakeerde betrekkingen onderhouden.
<